Engelli bireylere yönelik son yıllarda Ülkemizde sanattan spora, eğitimden kültüre kadar pek çok farklı alanda başarılı politikalar hayata geçirilmiştir. Söz konusu politikaların geliştirilmesinde ve uygulanmasında, engelli bireylerin kendilerine fırsat sunulduğunda, önlerindeki engeller kaldırıldığında ve kendilerine gerekli destek sağlandığında her şeyi hakkıyla yapabileceklerinin ve her türlü engeli aşabileceklerinin görülmüş olması önemli rol oynamıştır.
Engelli bireylerin, bireysel ve toplumsal olarak güçlenmeleri ve toplumla tam olarak bütünleşmeleri için sosyal güvencelerinin sağlanmasındaki en önemli adım, kendilerini ifade edebilecekleri bir işte çalışmalarının sağlanmasıdır. Bu çerçevede, engelli bireylere daha onurlu, üretken ve refah dolu bir hayat fırsatı sunabilmek ve onların istihdamını sağlamak üzere İŞKUR bünyesinde önemli ve yoğun çalışmalar yürütülmektedir.
Vatandaşlarımızın hayatına dokunan politikaların en önemlilerinden olan ve İŞKUR tarafından uygulanan aktif işgücü piyasası politikaları ile bireylerin iş bulmalarının önündeki engeller kaldırılmakta ve istihdam edilebilirlikleri artırılmaktadır.
Bu kapsamda, mesleksizlik sorununu çözmek ve iş arayanlara işgücü piyasasında talep edilen mesleki nitelik ve becerileri kazandırmak ve geçerli bir meslek sahibi olmalarını sağlamak amacıyla düzenlenen; mesleki eğitim kurslarından, işbaşı eğitim programlarından ve girişimcilik eğitim programlarından 2012-2018 Ocak-Kasım döneminde 89.626 engelli birey yararlanmıştır. Öte yandan, 2002- 2018 Ocak-Kasım döneminde 381.960 engelli birey İŞKUR tarafından işe yerleştirilerek toplumla bütünleşmeleri ve kendi ayakları üzerinde durmaları sağlanmıştır.
Engelli bireylerin istihdamlarının sağlanması için yapılan çalışmalar bunlarla sınırlı değildir. İŞKUR’a kayıt olarak iş arayan engelli bireylere, kendilerine en uygun iş ve mesleği seçebilmeleri için iş ve meslek danışmanlığı hizmeti kapsamında bireysel danışmanlık sunulmaktadır. 2012’den bugüne 512.986 engelli bireyle bireysel görüşme gerçekleştirilmiş ve kendilerine iş arama, işe yerleşme ile aktif ve pasif işgücü piyasası programlarından yararlanma hususlarında destek olunmuştur. Öte yandan, “Artık Her Engelli Kardeşimizin Bir İş Koçu Var” sloganıyla 2018 yılından itibaren pilot olarak uygulanmaya başlanmış olan “Engelli İş Koçluğu Modeli” ile İŞKUR tarafından sunulan iş ve
meslek danışmanlığı hizmetleri daha ileri bir noktaya taşınacaktır. “Engelli İş Koçluğu Modeli” ile engellilerin kendi potansiyellerini ortaya çıkarmak, onları daha üretken kılmak ve daha huzurlu bir iş ortamında çalışmalarını sağlamak hedeflenmektedir.
“Engelli İş Koçluğu Modeli”nin yanı sıra temel amacı; işgücü piyasasında özel politika gerektiren grupta yer alan bireyleri çalışma hayatına katılma konusunda motive etmek ve bu süreçte yöntem desteği vermek olan “İş Kulübü” uygulaması kapsamında, engelli bireylere yoğun danışmanlık
hizmetleriyle iş arama ve iş bulma süreci için gerekli beceri ve yöntem desteği sağlanmaktadır. İş Kulüplerindeki çalışmalar, 6 ile 12 kişilik gruplar halinde yapılmaktadır. Bu kapsamda yapılan grup çalışmaları, üyeler arasındaki etkileşimi artırdığı gibi iş arayanların iş arama ağının gelişmesine de yardımcı olmaktadır. Bunun yanında, üyelerle birlikte yürütülen çalışmalar bireylerin iş arama sürecine aktif katılımları da sağlanmaktadır. Engelliler bireyler başta olmak üzere özel politika gerektiren gruplar için İŞKUR tarafından oluşturulan iş kulüpleri hâlihazırda 32 ilde 37 birimde çalışmalarını sürdürmektedir. 2020 yılı sonuna kadar İş Kulübü sayısının daha da artırılması ve Türkiye genelinde yaygınlaştırılması planlanmaktadır.
Engelli Bireylerin Hem Kamu Hem de Özel Sektörde İstihdamı Güçlü Şekilde Destekleniyor.
Engelli bireylerin istihdamını arttırmak ve işverenlerin engellileri daha fazla istihdam etmelerini sağlamak amacıyla 2008 yılından günümüze etkin bir şekilde uygulanan “prim teşviki” ile özel sektör işverenlerine, istihdam ettikleri her bir engelli için 416,05 TL tutarında prim teşviki sağlanmaktadır.
Bu teşvikin yanı sıra, 2018 yılında uygulamaya giren “İlave İstihdam Teşviki” (4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun Geçici 19’uncu maddesi) ile engelli bireyler için pozitif ayrımcılık yapılması sağlanarak, en fazla 12 ay olan teşvikten yararlanma süresi engelli bireyler için 18 ay olarak uygulanmaktadır. 2018 yılında başlayan ilave istihdam teşviki, 2019 ve 2020 yıllarında da aynı şekilde uygulanmaya devam edecektir.
Ayrıca engelli bireyler için ilave istihdam teşvikinde ücret desteğinin üst sınırı 2.151,45 TL’ye yükseltilmiştir.
Böylelikle, engelli istihdam etmek isteyen işverenlerin ücret dışı maliyetleri sıfıra indirilerek daha fazla sayıda engellinin istihdam edilmesine olanak sağlanmıştır. Bununla birlikte, engelli bireylerin istihdamı sadece özel sektörde değil aynı zamanda kamu sektöründe de teşvik edilmektedir. Engel gruplarına ve eğitim seviyelerine uygun sınavlar sonrasında engelli bireyler kamu kurumlarında uygun kadrolarda istihdam edilmektedirler.
Bu kapsamda, 2002 yılında 5.777 olan engelli memur sayısı 2018 yılı sonu itibariyle 56 bini aşmıştır. Bu sayı önümüzdeki yıllarda da artmaya devam edecektir.
Engelli Bireylerin Hayatı Hibe Desteği ile Değişiyor.
İŞKUR tarafından engelli bireylerin istihdamına yönelik olarak sunulan hizmetlerden bir diğeri de engelli ve eski hükümlü çalıştırmayan işverenlerden İş Kanunu uyarınca tahsil edilen idari para cezalarının kullanmaya yetkili Komisyon kapsamında yürütülen çalışmalardır.
İş Kanunu uyarınca, 50 ve daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerlerinde %3, kamu işyerlerinde ise %4 engelli işçiyi çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktadır.
Bu çerçevede, söz konusu engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü yerine getirilmediğinde, çalıştırılmayan her engelli ve çalıştırılmadığı her ay için idari para cezası hem kamu hem de özel sektör işyerlerine uygulanmaktadır.
İşverenlerden tahsil edilen söz konusu para cezaları İŞKUR’un başkanlığında; Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ile Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü, en çok işçiyi temsil eden üst kuruluş olan Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu, en çok işvereni temsil eden üst kuruluş olan Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu ve en çok engelliyi temsil eden üst kuruluş olan Türkiye Sakatlar Konfederasyonu temsilcisinden oluşan Komisyon tarafından;
■ Engellilerin kendi işini kurmalarına yönelik projelerin,
■ Eski hükümlülerin kendi işini kurmalarına yönelik projelerin,
■ Engellinin istihdamını sağlayacak destek teknolojilerine yönelik projelerin,
■ Engellinin işe yerleştirilmesi, işe ve işyerine uyumunun sağlanmasına yönelik projelerin,
■ Engellilerin istihdam edilebilirliklerini artırıcı mesleki eğitimine yönelik projelerin,
■ Ruhsal ve zihinsel engelli bireylerin istihdam edileceği Korumalı İşyerlerine yönelik projelerin desteklenmesi amacıyla kullanılmaktadır.
Komisyon çalışmaları kapsamında; engelli bireylere sağlanan hibe desteği ile engelli istihdamını sağlayacak destek teknolojilerine yönelik projeler ön plana çıkmaktadır.
Her yıl Mart ve Eylül aylarında toplanarak projeleri değerlendiren Komisyon, engelli bireylerin doğrudan hayatına dokunan çalışmaları 2014 yılından bu yana yürütmektedir. Bu çerçevede, engellilerin kendi işlerini kurmalarına yönelik sağlanan hibe desteği ile engelli bireylerin kendi işlerinin patronu olmaları sağlanmaktadır. 2014-2018 yılları arasında 1.326 engelli bireye kendi işlerini kurmaları için hibe desteği sağlanmıştır. Milli İstihdam Seferberliği kapsamında 2018 yılından itibaren geçerli olmak üzere engellilere yönelik hibe desteğinin miktarı 36.000 TL’den 50.000 TL’ye yükseltilmiştir.
Hibe desteğinden yararlanmak isteyen ve Komisyon tarafından hazırlanarak İŞKUR tarafından yayınlanan başvuru rehberindeki şartları taşıyan tüm engelli bireyler, hazırlayacakları projeleri Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine teslim ederek başvuruda bulunabilmektedirler. Başvuru sırasında ihtiyaç duyulabilecek tüm dokümanlar (başvuru rehberi,
proje başvuru formu vd.), İŞKUR’un resmi internet sitesinden temin edilebilmektedir. Bunun yanında, proje hazırlama sürecinde engelli bireylerin ihtiyaç duyacakları tüm destek, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerinde görevli İş ve Meslek Danışmanları tarafından kendilerine sağlanmaktadır.
Engelli İstihdamını Teknolojiyle Artırmak İsteyen İşverenler Destekleniyor.
Komisyon çalışmaları kapsamında; işyerinin engelli istihdamına uyumunun arttırılması, engelli bireylere çalışma alanı sağlayabilecek destek teknolojisi eksikliğinin giderilmesi ve bu sayede engelli istihdamının arttırılması amacıyla engellilerin iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri kapsamındaki projeler de İŞKUR tarafından desteklenmektedir. Bu projeler, engellinin bir işyerinde istihdam edilmesi, işe uyumunu, etkin ve güvenli bir şekilde çalışmasını sağlayacak olan destek teknolojilerinin teminini içermektedir.
Destek teknolojileri kapsamındaki projeleri; özel sektör işyerleri, belediyeler, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere sadece tüzel kişiler sunabilmektedir. Proje sunacak tüzel kişilerin engelli çalışanı olup olmadığına bakılmamaktadır. Proje kapsamında; engelli bireylerin işini yapmasını sağlayacak veya kolaylaştıracak araç ve gereçler, alet ve teçhizatlar ile bunları kullanmaya yarayan aparatlar gibi engellilerin istihdam edilmesini kolaylaştıran teknolojiler desteklenmektedir. Başka bir deyişle, işyerine ve işe göre değişen pek çok farklı konuda sunulacak ve özünde engelli bireylerin istihdamını hedefleyen tüm projeler gerekli şartları sağlamaları halinde desteklenmektedir. Ayrıca, sunulacak projelerde bütçe açısından herhangi bir üst ya da alt limit bulunmamaktadır. 2014 yılından bugüne destek teknolojileri kapsamında özel sektör işyerlerinden gelen 27 projeye kaynak tahsisi yapılmıştır. Her geçen yıl desteklenen proje sayısının ve böylelikle engelli istihdamının artırılması hedeflenmektedir.
Engelli bireylerin gerek toplumsal hayata gerekse de çalışma hayatına katılmalarını kolaylaştırmak maksadıyla İŞKUR bünyesinde pek çok farklı konuda çalışmalar yürütülmektedir.
Bu çalışmaların istenilen noktaya ulaşabilmesi için her şeyden önce engeller fark edilmeli ve bunların ortadan kaldırılması için güçlü bir toplumsal iletişim tesis edilmelidir.
Volkan ÖZ
Türkiye İş Kurumu (İŞKUR)
Aktif İşgücü Hizmetleri Dairesi Başkanı V.
