20 Şubat 2019 tarihinde yayınlanan ve aynı gün yürürlüğe giren Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik ve Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER) ile birlikte 30/3/2013 tarihli ve 28603 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.
Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik; sadece 18 yaşını doldurmuş olan bireyleri kapsar. 18 yaş altı çocukların sağlık kurul işlemleri ise Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER) hükümlerine göre düzenlenecektir. Özel gereksinimli çocukların raporlarında “engelli” ifadesi geçmeyecek ve herhangi bir engel oranı yazılmayacaktır. Bu Yönetmelikler engelli sağlık kurul raporları ile birlikte çocukların ve erişkinlerin terör, kaza ve yaralanmaya bağlı durum bildirir sağlık kurulu raporunun alınış işlemlerini de düzenler.
Çocuk ve erişkinler için engelli sağlık kurul raporu, Sağlık Bakanlığı tarafından, engelli Sağlık Kurul Raporu vermeye yetkilendirilmiş hastanelerden alınır.
Kazanılmış haklar
Engelliler Hakkında Kanunun “Mevcut belgelerin geçerliliği” başlığında yer alan Geçici Madde 5’de; “engelli bireylerin bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce ilgili mevzuatına göre almış oldukları sağlık kurulu raporlarına istinaden hâlen yararlanmakta oldukları hak ve menfaatlerin, sağlık kurulu raporu dışındaki diğer şartların muhafaza edilmesi ve ilgili mevzuatına göre bu hak ve menfaatlerin devamının mümkün olması kaydıyla, önceki raporların geçerlilik süresi içinde aynı şekilde uygulanmasına devam olunur. Ayrıca, engelli bireylerin ilgili mevzuatına uygun olarak daha önceden almış oldukları sağlık kurulu raporlarına istinaden engellilik durumlarının tespitine veya engellilikleri dolayısıyla kendilerine veya yakınlarına kolaylıklar ya da haklar teminine yönelik olarak bu maddenin yayımı tarihine kadar verilmiş olan özürlü, sakat, çürük veya zihinsel ya da bedensel engelleri niteleyen benzeri ibareleri içeren belge, kimlik, kart ve benzeri belgelerin, geçerli oldukları süreler dâhilinde yenilenmeleri gerekmez” ifadeleri yer alır. Dolayısıyla “belirli bir tarih öncesi alınmış raporlar geçersizdir” söylemi yersizdir.
Yeni Yönetmeliğe göre ÇÖZGER raporu olan çocuklar; 18 yaşını doldurduğunda, rapor “sürekli” dahi olsa, rapor geçersiz olacak ve bu kişiler 18 yaşını doldurduğu günden itibaren en geç 3 ay içinde erişkin engelli raporu alacaklardır. Haklarında ÇÖZGER düzenlenmiş olan çocuklara, talep halinde 18 yaş dolmadan 3 ay önce Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmeliğe göre rapor düzenlenebilir. Ancak alınan bu rapor, çocuk 18 yaşını doldurduğu günden itibaren geçerli olur. Sağlık Bakanlığının 11.04.2019 tarih 23642684 sayılı Engelli Raporlarının Düzenlenmesinde Uyulacak Kurallar Konulu yazısında; 18 yaş altı çocuklar için eski mevzuat hükümleri ile eski formatta düzenlenmiş “sürekli” ibareli sağlık raporları geçerliliğini korumaktadır. Çocuk 18 yaşını doldursa dahi raporun yenilenmesine gerek yoktur. Eski mevzuat hükümlerine göre süreli ibareli alınmış rapor, süresi bitimine dek geçerlidir. Bu süre bitiminde çocuğa yeni Yönetmeliğe göre rapor düzenlenir.
Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelikte yer alan ifadelere göre; bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce 18 yaş üstü engelliler için düzenlenmiş sürekli ibareli sağlık kurulu raporlarıyla belirlenmiş olan tüm vücut fonksiyon kaybı oranları geçerli olup bu oranlara dayanılarak sağlanmış istihdam, eğitim, sosyal destek ve yardım hizmetlerinin sürdürülebilmesi için kurumlarca rapor istenemez. Aynı şekilde rapor süreli ise rapor süresinin bitimine dek kurumlarca rapor yenilenmesi talep edilemez.
Bununla birlikte her iki Yönetmeliğe göre; Özel Tüketim Vergisi Kanuna göre ÖTV istisnalı araç alımında 01.08. 2002 tarihi öncesinde alınan raporlar geçerli olmadığından, ÖTV istisnalı araç talebinde bulunan bireyler için bu tarih öncesi sürekli raporu olanlara yeni rapor düzenlenir. Bunun yanında ÖTV istisnalı araç alımında yıl olarak “süreli” raporu olanlar, raporun bitimine 6 ay kalıncaya dek ÖTV istisnalı araç alabilecekleri için bu kişiler rapor bitimine 6 aydan az kaldığında yeni rapor talebinde bulunabileceklerdir.
ÇÖZGER için mevzuatla uyum arandığında kullanılacak tablo
Özel gereksinimli çocuklar için tanımlanmış hakların kullanımında engel oranlarının belirlenmesi için Yönetmelik ekinde açıklanmış “özel gereksinim düzeylerinin karşılığı olan engel oranlarına” bakılması gerekir. Buna göre;
1. Özel gereksinim var (ÖGV): %20-39
2. Hafif düzeyde özel gereksinim var: %40-49
3. Orta düzey özel gereksinim var: %50-59
4. İleri düzeyde özel gereksinim var: %60-69
5. Çok ileri düzeyde özel gereksinim var: %70-79 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)
6. Belirgin düzeyde özel gereksinim var (BÖGV): %80-89 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)
7. Özel Koşul Gereksinimi var (ÖKGV): %90-99 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)
Hakların kullanımı
Çocuk ve yetişkinler için alınan raporlar tek başına, hakların verilmesi için dayanak teşkil etmez. Kişinin elde edeceği sosyal haklar, hizmetler veya kazanımlar rapor dikkate alınarak ilgili kurumlarca belirlenir. Hakların kullanımında bireye ait en son tarihli rapor geçerli olacaktır.
